CUMHURİYET’İN İLK BELEDİYE DERGİSİ: İSTANBUL ŞEHREMANETİ MECMUASI

H. Duygu Bankoğlu

Kuruluşu 1854’e dayanan İstanbul Belediyesi, yıllar boyunca kentin hafızasını ve kimliğini yansıtabilecek süreli bir yayına sahip olmadan varlığını sürdürdü. Bu durum kurumsal açıdan önemli bir eksiklik olarak görülmüş olacak ki, 1913 yılında Cemil Paşa’nın girişimiyle dönemin Beyoğlu Dairesi Müdürü Ahmed İhsan Bey bir mecmua hazırlamakla görevlendirildi; ancak bu erken çaba sonuç vermedi(1).Belediye mecmuası yayımlanmasına yönelik ilk somut adım, neredeyse on yılı aşkın süre sonra Cumhuriyet döneminde İstanbul’un ilk şehremini olarak 5 Haziran 1924’te görevlendirilen Operatör Emin Bey (Erkul)(2) tarafından atıldı. Bu dönemde belediye yayın işlerini yürütecek “Müdevvenat ve İhsaiyat Müdüriyeti” adlı bir birim kurulmuştur. Böylelikle bir matbaa açılmış ve 16 Temmuz 1924 tarihli emirname ile Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Şehremaneti Mecmuası 1 Eylül 1340 (1924) yayımlanmaya başlamıştır(3).

Mecmuanın kurucusu/müessisi olan Emin Bey, Cumhuriyet belediyeciliğinin başlangıç döneminde, İstanbul’un sadece kanalizasyon, su ve sağlık gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmasına yoğunlaşmakla kalmamış, aynı zamanda mecmuanın çıkarılması ile dönemin kent hayatı hakkında genel işleyişin ve yapılacak işlerin kamuoyu ile paylaşılması noktasında önemli rol oynamıştır(4). Böylece Türkiye’de
belediyecilik alanında süreli yayın çıkaran ilk belediye, İstanbul Belediyesi olmuştur.

İstanbul Şehremaneti Mecmuası, Eylül 1924 ile Mart 1942 tarihleri arasında toplam 199 sayı çıkarmıştır. Bu yayın geleneği, aslında II. Meşrutiyet döneminde Şehremaneti İstatistik Şubesi tarafından yayımlanan ve İstanbul’a ilişkin istatistiki verileri içeren, yıllık niteliğindeki İstanbul Beldesi İhsaiyat Mecmuası ile başlamıştır. Cumhuriyet’in ilanının ardından yayın etkinlikleri çeşitlenmiş, Şehremaneti Mecmuasının ilk 51 sayısı Arap harfleriyle basılmıştır. 73. sayıdan itibaren İstanbul Belediye Mecmuası adını almıştır. Yayın serüveni, Mart 1942’deki 199. sayı ile sona ermiştir(5).

Mecmuanın ilk sayısında “Mecmuanın Programı” başlıklı Müdevvenat ve İhsaiyat Müdüriyeti imzalı giriş niteliğindeki yazıda derginin içeriğinin İstanbul ve belediyelerle ilgili bilimsel, sağlık, idari ve imar meseleleri, Avrupa belediyelerinden tercümelerle güncel bilgi aktarımı, İstanbul şehri ve belediyesinin tarihi ile geçmiş şehreminlerinin biyografileri ve hizmetleri, belediye ile ilgili kanun, nizamname, talimat ve kararların yayımlanması, ekonomik ve toplumsal veriler, istatistik cetvelleri, yurt dışına gönderilen inceleme heyetlerinin raporlarının yayınlanması, belediyeye dair günlük olayların ve gazetelerde çıkan haberlerin açıklamaları, Avrupa ve Amerika belediyelerine ait kanun ve düzenlemelerin tercümesi gibi konulardan oluştuğu belirtilmiştir(6). İzleyen sayılarda kapsamın imar, nüfus, hayat pahalılığı, kentte açılan bahçelere ilişkin gözlemleri dahi içeren dönemin güncel konularına temas edişini bugünden izleyebilmek kayda değer önem taşımaktadır.

Bugün, İstanbul Şehremaneti Mecmuası’nın Eylül 1924- Aralık 1927 yılları arasında yayımlanan ilk 30 sayısını Türkçe harflerle okuma imkanına sahibiz(7). 2022 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin gerçekleştirdiği tıpkıbasım ve çevriyazı çalışmaları sayesinde dergi yeniden gün yüzüne çıkarak hem matbu hem de açık erişim formatlarıyla araştırmacılar ve tarih tutkunları için eşsiz bir başvuru kaynağı niteliği taşımaktadır.